(1611 kelime)
(819 okuma)   

Bu dökümanda,özellikle jazz müziğinde kullanılan, basit bir kaç akordan bahsetmek istiyorum. Oyunları için müzik yapan arkadaşlar; parçalarında üç sesli ('do..mi..sol', 'fa..la..do' gibi) akorların dışında daha farklı akorlar kullanmak istiyorlarsa ve henüz bahsedeceğim tipte akorlarla karşılaşmamışlarsa, bu döküman onlara bir nebze yardımcı olabilir. Buradan üç sesli akorları hafife almak gibi bir sonuç çıkarılmamalıdır, çünkü majör ve minör sistemi dahilinde yapılan tüm müziklerin (Pop,rock,jazz,vs) temeli klasik müzikten gelmektedir. Klasik müzik teorisi de, ('Aralık' lardan sonra) üç sesli akorların öğrenimi ile başlar.

Günümüzde yapılan müziklerde, majör tonlara nazaran minör tonlar daha çok tercih edildiği için; bu dökümanda vereceğim 'I-IV-II-V-I' örnek bağlanışı da, minör bir ton üzerinden olacak; örnek ton olarak da daha kolay olduğunu düşündüğüm "Re-Minör (d-moll)" tonunu seçtim.

Nota bilmeyen arkadaşlar olabileceğinden, vereceğim örnek akorlardaki sesleri 'Nota Adı + Oktav' cinsinden bir yazıyla tarif etmeye çalışacağım. Nota adlarını hepimiz biliyoruz; 'do..re..mi..fa..sol..la..si'. Arızaları da (diyez ve bemol) nota adının bitişiğinde '#' ve 'b' yazarak belirteceğim (# = Diyez, b=Bemol). Eğer sesin yanında bir arıza yoksa, öncesinde ne olursa olsun ses natürel şekliyle basılmalıdır. Natürel(bekar) işaretini burada kullanmayacağım. Örnek; 'do#' = do-diyez, 'mib' = mi-bemol, 'mi'=mi(natürel) anlamında. Sesler, ve varsa arızalarından sonra parantez içine alınmış oktav numaraları (mesela 'do(3)' gibi) ise göreceli, yani müzik teorisindeki kontra-oktav, küçük oktav, 2.oktav, vs. gibi standard bir oktavı ifade etmiyor. Akorları deneyecek arkadaşların, enstrumanında uygun oktavı kendisi bulması lazım. Akorlar; ne çok tiz, ne de çok pes tınlamalı. (Bu akorları uygulamak isteyen herkesin enstrümanının keyboard olduğunu farzetsek bile, keyboard'ların oktav sayıları farklılık gösterebileceğinden, mecburen böyle) Küçük olan numaralar daha kalın oktavları, büyük olan numaralar ise daha ince oktavları temsil ediyor. Örneğin, 'do(2)..mib(2)..sol(2)..do(3)' diye yazdığımda, ilk üç ses aynı oktav içinde 'do,mi-bemol ve sol' seslerini, son ses 'do(3)' ise, bir oktav inceden 'do' sesini temsil edecektir. Diğer seslerin takibini kolaylaştırmak açısından, akorların bas sesini ayrı olarak belirtiyorum.

'I - IV - II - V - I' örnek bağlanışı için aşağıda hazırladığım tabloyu ikiye ayırdım. 'a) Temel Seslerle' diye adlandırdığım bölümde, akorlar daha alışılageldik seslerle; 'b) Alternatifleri' diye adlandırdığım bölümde ise aynı derecenin akorları, biraz daha farklı sesler ile kuruluyor. Şimdi başlayalım...

 I - IV - II - V - I Bağlanışı için örnek tablo
 Ton = Dm (Re-Minör / d-moll) 

Yukarıdaki tablodaki akorları inceleyelim. 'a)Temel Seslerle' kurulan akorlar bölümü kolay olduğundan, detayına inmiyorum. Gelelim bunların alternatiflerine. Uyguladıysanız, bu akorların temel seslerle kurulmuş olanlara göre daha zengin tınladığını farketmiş olmalısınız. Bu nasıl oldu? Akorlara bazı ilave sesler yaptığımız için oldu. İlk akordan başlayalım.

1) Akorumuz, 'Dm' akorudur. Bu akoru, en basit şekliyle 're..fa..la' olarak kurabiliriz. ('a) Temel Seslerle' olan bölümde bu akoru, 're(1)...la(2)..re(3)..fa(3)' şeklinde, Dar-3'lü durumda kurduk --- Buradan itibaren de, akorları 'Bas + Diğer sesler' şeklinde birleşik yazıyorum) Dm akorunun 'b) Alternatifleri-Diğer Sesler' bölümüne baktığımızda, bir takım değişiklikler görüyoruz. Akorumuza 'do(3)' ve 'mi(3)' seslerini ilave etmekle (yani Dm akorunun 7. ve 9. derecelerini), ilkine göre daha zengin bir akor elde etmiş oluyoruz. Ayrıca yine 'b) Alternatifleri - Diğer Sesler' de, akora adını veren 're(3)' sesinin olmadığını görüyoruz. Bu durumu şöyle açıklayabiliriz: Örneğin jazz pianistleri, sol elleriyle bastıkları en komplike akorları bile (11'li, 13'lü, b5'li, #9'lu, vs. gibi aklınıza ne geliyorsa) genellikle sadece dört sesle tanımlar ve uygularlar. Bunun için, gerekmedikçe akorun özellikle 1. derecesini, bazen 5. derecesini, ve bazen de başka derecelerini kullanmazlar; tasarruf edilen ses, akorun daha zengin tınlayan bir derecesini kullanmaya imkan sağlar. Örneğimize dönersek, Dm'de, 're' sesini zaten bastaki ses vermektedir, onu 'b) Alternatifleri - Diğer Sesler' bölümünde bir daha tekrarlasaydık, ya 'do(3)' ya da 'mi(3)' gibi Dm akoruna zenginlik katan seslerden birini kullanamayacaktık. Yani akorumuz ya 're(1)...re(3)..mi(3)..fa(3)..la(3)' ya da 're(1)...do(3)..re(3)..fa(3)..la(3)' şeklinde olacaktı. (Bence bunlarda güzel tınlayan akorlardır, ve kullanılabilir; ancak aynı akoru 're(1)...do(3)..re(3)..mi(3)..fa(3)..la(3)' şeklinde kurarsak, bana göre güzel tınlayan bir akor olmaz) Gelelim 2. akorumuza.

2) Gm akorunun en basit kuruluşu 'sol..sib..re' şeklindedir. Biz yukarıda 'b) Alternatifleri' bölümünde bunu 'sol(1)...sib(2)..re(3)..fa(3)..la(3)' şekline çevirmişiz. Farkettiyseniz, 'fa(3)' ve 'la(3)' sesleri yerinde kalarak (Dm akorunda da mevcuttular) Gm akorunun 7. ve 9. derecesini oluşturdular. (Dm akorunda bu sesler, 3. ve 5. derecelerdi; müzikte bu duruma, 'sesin tutulması' deniliyor). Dm akorundaki 'do(3)' sesi inerek, Gm akorundaki 'sib(2)' sesine gitti ve Gm akorunun 3. derecesini oluşturdu. (Bir akorun 3.derece sesi önemlidir, akorun majör ya da minör akor olduğunu belirtir; ama biraz sonra göreceğiniz gibi bazen, bu bile kullanılmayabilir) Dm akorundaki 'mi(3)' sesi de, inerek Gm akorundaki 're(3)' sesine gitti ve Gm akorunun 5.derece sesini oluşturdu. Yine farkettiyseniz, Dm akorunu, Gm akoruna sadece iki sesi değiştirerek bağladık. Gerek klasik, gerekse modern armonide akorlar birbirine bağlanırken, seslerin birbirinden çok fazla uzaklaşması iyi değildir. Seslerin birbirine yakın şekilde hareket etmesi, mümkün olan yerlerde tutulması (hem 'Dm' hem 'Gm' akorunda bulunan 'fa(3)' ve 'la(3)' sesleri gibi) daha uygundur. Geliyoruz 3. akorumuza.

3) Em7b5 akoru, basit olarak 'mi...sol..sib..re' şeklinde kurulabilir. Geri dönüp 'Gm' akoruna baktığımızda, bu seslere yakın olduğumuzu görüyoruz; 'sib(2)' ve 're(3)' sesleri, Gm akorunda da mevcutturlar. Bu iki sesi yerinde tutuyoruz, Gm'deki fa(3) sesi hemen bitişiğindeki mi(3)'e iniyor. Gm'deki la(3) sesi ise yine yerinde kalıyor (tutuluyor). Şimdi burada akla bir soru geliyor: 'Neden Gm'deki la(3) sesi, Em7b5'de sol(3) sesine inerek Em7b5 akorunun 3.derecesini oluşturmadı, Em7b5 akorunun 3. derecesi nerde?' Cevap: Yok. Yukarıda, akordan atılan seslerden bahsederken, bazı durumlarda akorun 3. derece sesinin de atılabileceğini söylemiştim, burada da öyle yaptım. Çünkü bana göre, Dm tonunda, Gm akorundan sonra, Em7b5 akoru için, 'mi', 'sib' ve 're' sesleri ('sol' sesi olmadan da) yeterli geliyor, çünkü 'sol' sesini Gm akorunda zaten duymuş durumdayım (hem de bas'ta) ve etkisi Em7b5 akorunda da devam ediyor. Bu yüzden, Em7b5 'de 'sol(3)' sesini kullanmak yerine, 'la(3) sesinde kalmayı tercih ediyorum, daha zengin bir tını elde etmek adına. Dediğim gibi, burada kişisel bir tercih söz konusudur; jazz müziğinde çok sıkı kurallar yoktur, bu gibi durumlar için esneklik vardır. İsteyen, istediği sesleri basabiliyor, yeter ki kaliteli tınlasın. Em7b5 akoru için ister bunu basarsınız, ister 'mi(1)...sib(2)..re(3)..mi(3)..sol(3)' basarsınız, isterseniz 'mi(1)...si(2)-natürel-..re(3)..mi(3)..la(3)' basarsınız -bunu denerseniz nasıl bir farklılık oluştuğuna dikkat edin-, isterseniz daha başka sesler basarsınız, tercih sizin. İsterseniz de, tablodaki 'mi(1)..sib(2)..re(3)..mi(3)..la(3)' akorunu ' bas'ında 'E (mi)' bulunan Gm6/9 akoru' şeklinde de görebilirsiniz, vs. 3.derecesi olmayan akorlara bir örnek daha vermek gerekirse; Dm11 akoru için şunu deneyin: 're(1)...la(2)..do(3)..mi(3)..sol(3)' (Gördüğünüz gibi, akorun 3. derece sesi 'fa(3)' yok)

4) Geldik 4. akorumuza yani 'A' ya. Öncelikle, bu akor için bas sesi 'la(1) veya mib(1)' şeklinde yazdığımı görüyorsunuz. Bununla şunu demek istedim; hangisini isterseniz onu kullanın. İster la(1)'i, ister mib(1)'i, ister önce la(1)'i sonra mib(1)'i, veya önce mib(1)'i sonra la(1)'i, gibi. Bas için mib(1) kullanarak akoru bozmuş olmayız, akor yine dominant fonksiyonundadır ve kulağa dominant etkisi verecektir, ama farkı, biraz daha zengin tınlayacak olmasıdır. 'A' akorunun en basit şekli 'la..do#..mi' dir. 'b) Alternatifler-Diğer seslere' baktığımızda önceki bağlanışlara göre seslerin biraz daha uzağa gittiğini görüyoruz, (istersek, 'la(1)...sib(2)..do#(3)..mi(3)..la(3)' şeklinde yine tek ses değiştirerek çok uyumlu şekilde de bağlayabiliriz) ama bu kadar mesafe problem değildir. Akordaki sesleri sırasıyla incelersek; do#(3) sesi ile 'A' akorunun 3.derecesini belirtiyoruz, fa(3) sesi ile, akorun arttırılmış beşlisini kullanıyoruz, sol(3) sesi akorun yedilisini oluşturuyor,ve do(4) sesi ile de akorun arttırılmış 9'lusunu kullanıyoruz. Böylelikle zengin bir dominant akoru meydana getirmiş oluyoruz.

5) Son akorumuz olan Dm'de ise; 'A' akorundaki 'do#(3)..fa(3)..sol(3)..do(4)' sesleri, hep beraber geriye doğru giderek 'Dm' akorundaki 'do(3)..mi(3)..fa(3)..la(3)' seslerini oluşturuyor. Buradaki 'Dm' akoru, en baştaki 'Dm' akoru ile birebir aynıdır; tabii illa ki böyle olacak diye bir kural yoktur; başka başka şekillerde de çözülebilir. Burada önemli bir nokta daha var; fa(3) sesi hem 'A' hem de 'Dm' akorunda mevcuttur, ama burada bu ses tutulmuştur diyemeyiz. Bir sesin tutulmuş olması için, her iki akorda da aynı partide bulunması gereklidir. Burada ise 'fa(3)' sesi iki akorda farklı partilere aittir. (Şöyle düşünebiliriz: 'A' akorunda, 2.sıradaki sestir, 'Dm' akorunda ise, 3.sıradaki sestir)

Özetlersek, yukarıda; Dm tonundan I-IV-II-V-I bağlanışını, biraz daha renkli akorlar kullanarak yapmaya çalıştık. Bu akorlardan da 'alternatif akorlar' diye bahsettik.

Önemli: Bilimsel olarak bu tip akorlar 'Alternatif Akorlar' şeklinde adlandırılamaz; bunu derken 'günümüzde daha sık kullanılan akorlara, birer alternatif olabilecek akorlar' ı kastettim. İlgilenen arkadaşlar bu akorları incelerken, hangi sesin nereye yürüdüğüne, tutulan seslerin ise eski akorda hangi dereceleri, yeni akorda hangi dereceleri oluşturduğuna bakarak bir fikir edinmeye çalışabilir. Aynı akorlar, daha farklı varyasyonlarla da bir çok şekilde bağlanabilir, deneme yöntemiyle bunlar bulunabilir. Farklı dereceler de, bu tip akorlar kullanarak bağlanılabilir. Sonuç olarak, yukarıdaki alternatif diye tabir ettiğim akorları ve bunların birbirleriyle bağlanışlarını; bildiğim kadarıyla ve elimden geldiğince pratik bir yöntemle size anlatmaya çalıştım. (Bunun bilimsel açıklaması bu kadar kolay değildir, zaten bunu ben de yapamam; yapabilecek düzeyde insanların 'armoni bilimi' ile bir ömür geçirdiklerini biliyorum). En başta dediğim gibi bu ve benzeri akorlar, oyunları için müzik yapan arkadaşlara, parçalarını daha da renklendirmek için küçük de olsa bir malzeme olabilir düşüncesindeyim. Ve bu dökümandaki akorlar, modern armoniye göre basit akorlar olarak kabul edilebilir, özellikle modern jazz müziğine bakıldığında, çok daha komplike ve ileri düzeyde armonilerin (akorların) kullanıldığını görebiliriz.

Yukarıda anlattığım iki türlü bağlanış için melodisi olmayan birer örnek müzik verdim. Ama yazıyla müzik arasında küçük farklılıklar var; yazıda bağlanış, 'I-IV-II-V-I' şeklindeydi, müziklerde ise 'I-IV-I-IV-I-IV-II-V...' şeklinde olduğunu duyacaksınız. Çok kısa olursa algılaması zor olur diye, biraz uzattım. Ayrıca müziklerdeki bas ses de, çok kaba olmasın diye biraz geziniyor. Bir de, 2. örnek müzik de (alternatifleri), 'Em7b5' akoru için ilk turda 'mi(1)...sib(2)..re(3)..mi(3)..la(3)', ikinci turda ise 'mi(1)...si(2)..re(3)..mi(3)..la(3)' kullandım; iki akor arasındaki fark da belli olsun diye. Herkese iyi çalışmalar diliyorum.

Örnek müzik dosyalarını indirmek için tıklayın (926Kb)

billoscar :: 2005 :: www.oyunyapimi.org